Tán phét - "Xếp" hay "Sếp"

Bài viết này dựa trên một câu hỏi trên Rung.vn: “R cho m hỏi 1 chút, mình dịch 1 lá thư của xếp gửi cho nhân viên, cuối thư xếp có viết….” và có một câu trả lời là “sao lại là xếp, cái này là xếp xó đớ “, hàm ý là dùng chữ “xếp” sai chính tả. Tôi thì hay viết sai chính tả, thêm tính tò mò vê ngôn ngữ Việt nên cũng bỏ chút thì giờ xem sao. Nhưng cũng xin một chút phân bua là bài viết chỉ có ý tầm phào vì nó không dựa nên một lí luận nào về ngôn ngữ học cả, và chắc sẽ không đi đến một kết luận nào, và nếu có kết luận thì cũng chỉ là một cái kết luận chung chung.

Cái từ sếp hay xếp được Việt hóa từ tiếng Pháp, chef, cũng như nhiều tiếng khác: phanh (thắng), bù lon/bù loong/bù lông, tà vẹt…. và theo nhận xét riêng thì từ “sếp” được dùng nhiều ở ngòai Bắc (nếu không gọi là duy nhất) để chỉ người boss hay thủ trưởng. Trong quyển “Cơ hội của chúa”, Nguyễn việt Hà (Hà Nội trong Việt Hà là …. còn trong đời thực, mảnh đất này không chỉ là nơi gắn bó về mặt địa lý, mà còn là nơi gắn chặt tâm hồn của anh), có viết “Trưởng phòng thích làm thơ, không tha thứ thể lọai nào. Thơ của “sếp” có tác dụng giải nhiệt và thông tiểu tiện”. Trong Nam thì có thể có cả xếp lẫn sếp, những thấy xếp được dùng khá nhiều như trong câu “Trưa hôm sau, anh kép bị lính đàn em của Xếp Sử lấy báng súng dộng vô mặt. Anh nằm thiêm thiếp, mắt tím bầm, mấp máy môi sưng chìa ra mấy cái răng máu đỏ... Bỗng anh vui mừng la lên: Kiếm ra rồi, kiếm ra rồi:

"Chim quyên ăn trái ô-rô

Ðứa nào lấy vợ tao, á, á, là, là, là...

Kèo khạc phun ra một bãi máu bầm.

"... là là... đồ thất phu". “

Câu trên mà đổi thành “Sếp Sửu” thấy mất đi phần nào tính Nam bộ.

Và còn vô số ví dụ khác nũa.

Bây giờ là thời đại của Internet, cứ Google luôn cả cụm “ông xếp lớn” thì ra cả vài chục trang kết quả tương tự. Như vậy thì dựa vào đâu để nói “sếp” là đúng mà “xếp” thì sai? Vào cách phát âm chăng? Chắc là không vì khi phát âm từ “chef” không có âm “ê” ở đâu cả. Thế “phanh”, “bù lon”, “bù long” thì sao? Cái nào đúng và cái nào sai? Những từ này chỉ na ná như từ tiếng Pháp, nhưng nói cho mấy ông Phú lăng Sa hiểu đó là những thứ gì thì chắc còn lâu. Rồi còn “tà vẹt” nữa. Tại sao không đổi ra thành “trà vẹt” cho gần “traverse” hơn. Như thế đâu có thể kết luận là phát âm đúng chứng tỏ một từ được Việt hóa là đúng chính tả, và nếu phát âm sai thì sai chính tả.

Nói là người Bắc phát âm chuẩn nên “sếp” đúng hơn “xếp”? Cũng không thông luôn vì cả hai phát âm đều sai cả. Nói cho cùng thì chuyện này cũng như ngô/bắp, lạc/đậu phụng/đậu phọng, heo/lợn… Mỗi vùng có những từ riêng, phiên âm riêng nên cũng không thể gọi cái nào là đúng hơn cái nào cả.

Thôi thì đi xét đúng sai theo từ điển vậy. Quyển TĐ mang tên Đại Từ Diển Tiếng Việt do Nguyễn như Ý làm Chủ biên, thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo – Trung tâm Ngôn Ngữ và Văn Hóa Việt Nam xuất bản định nghĩa “Sếp” là (dt) Nguời chỉ huy, cai quản., và “Xếp” thì được định nghĩa là (dt) Sếp, tức là Xếp và Sếp Quyển TĐ dày hơn nửa gang tay, nặng hơn một kí và do một nhóm biên sọan tòan PGS-TS chắc cũng đủ tin tưởng được.

Để có một tiếng Việt dồi dào và đúng, và qui luật là một điều cần thiết. Nhưng nếu có những qui luật, thì cũng có những ngọai lệ, và những ngọai lệ đó nhiều lúc lại làm giàu, giữ gìn được một số điều kiện văn hóa, lịch sủ và địa lí mà nếu không có . Bài vè sau đây cho ta thêm mộ thay đổi địa lý lớn ở Sài gòn mà it người biết đến:

Mười giờ tàu lại Bến Thành,

Xúp lê vội thổi, bộ hành lao xao

Và

Xúp lê một còn than còn thở

Xúp lê hai còn đợi còn chờ

Xúp lê ba tàu ra biển Bắc

Tay vịn song sắt miệng tắc lưỡi kêu trời

Chồng Nam vợ Bắc sống đời được đâu.


Không hiểu có nên viết lại là “súp lê” không? Và “súp vi cá” hay “xúp vi cá” đây?

Sáu que Tre

Xem thêm các bài viết bởi Sáu que Tre →